Sürdürülebilir Turizm Kriterleri Nelerdir?

Her sektörde olduğu gibi turizm sektöründe sürdürülebilirlik giderek önem kazanan bir kavram. Enerjisa olarak,Ayvalık Küçükköy’de başlattığımız SENTRUM projesi ile geleceğin sürdürülebilir turizm pratiklerini bugünden yaratıyoruz. Bu yazımızda sürdürülebilir turizm pratiklerini ve turizm sektöründe uygulanabilecek ‘yeşil fikirleri’ işleyeceğiz.

Sürdürülebilir Turizm Nedir, Hatırlayalım.

Sürdürülebilir Turizm; BM Çevre Programı ve BM Dünya Turizm Örgütü tarafından “ziyaretçilerin, endüstrinin, çevrenin ve ev sahibi toplulukların ihtiyaçlarını ele alan, mevcut ve gelecekteki ekonomik, sosyal ve çevresel etkilerini tam olarak dikkate alan turizm” olarak tanımlanır.

Sürdürülebilir Turizm, endüstrisindeki olumsuz yönlerini en aza indirmeyi ve olumlu olguları en üst düzeye çıkarmayı amaçlayan sürdürülebilir uygulamaları ifade eder. Turizm sektöründeki olumsuz etkiler; ekonomik sızıntı, doğal çevreye verilen zarardır.

Yeşil Destinasyon Nedir?

Yeşil destinasyon, en basit tanımı ile çevre dostu turizm destinasyonları olarak açıklanabilir. Türkiye’de Yeşil Destinasyon modelini SENTRUM projemiz ile pilot alan olarak seçtiğimiz Küçükköy'de geliştirdik. Ölçeklenebilir ve tekrarlanabilir bir proje geliştirdik. Enerjisa, Sabancı Üniversitesi ve UNDP iş birliği ile Yeşil Turizm için Yeşil Fikirleri hayata geçirdik.

Yeşil destinasyon kavramı kapsamında farklı kurumlar tarafından oluşturulmuş standartlar ve kriterler bulunuyor. Bunlardan en bilinenleri Küresel Sürdürülebilir Turizm Konseyi (GSTC) tarafından da kabul edilen Yeşil Destinasyonlar (Green Destinations), kriterleri.

Avrupa Komisyonu Erasmus+ programı kapsamında desteklenen Turizm için Yeşil Fikirler Projesi ile de turizm sektörünü sürdürülebilir kılmak için hazırlanmış kritlerler mevcut.

Yeşil Destinasyonlar için uygulanabilecek standartlar ile ilgili ayrıntılı bilgiye SENTRUM Projesi kapsamında hazırlanan “Küresel Yeşil Destinasyon Standartları ve İyi Uygulama Örnekleri” raporundan ulaşabilirsiniz.

Sürdürülebilir Turizm Kriterleri Nelerdir?

Sürdürülebilir Turizm’in ölçeklendirilebilir, tekrar edilebilir ve değerlendirilebilir olması için belirlenmiş kriterlere ihtiyaç vardır. Gelin beraber başlıca kriterlere göz atalım.

1. Destinasyon Yönetimi
Sürdürülebilir Turizm kriterlerinin birincisi ‘Destinasyon Yönetimi’dir. Destinasyon yönetimi kriterleri dört başlık altında değerlendirilir;

• Taahhüt ve organizasyon,
• Planlama ve geliştirme,
• İzleme ve raporlama,
• Yasal ve etik uyum

Taahhüt ve organizasyon kategorisi; sürdürülebilirlik koordinatörü, vizyon, yönetim yapısı, eğitimli koordinatör ve turizm sektörü katılımını kapsayan değerlendirme ölçütleridir. Yönetim yapısı, destinasyonun yönetiminin boyut ve ölçek olarak koordineli bir şekilde sürdürülebilir turizm destinasyonu adımlarını hem finansal hem de yönetimsel olarak yerine getirebilecek kapasitesi olup olmamasıyla ölçümlenir.

Vizyon, kurumun paydaşları ve iletişim dilinde sürdürülebilirliği entegre etmesini değerlendirir. Eğitimli koordinatör destinasyonda sürdürülebilirlik ile ilgili yeterli çalışmaları, gelişmeleri ya da yönetim faaliyetlerinin yapılmasıdır.

Planlama ve geliştirme kategorisi; destinasyonun varlık envanteri, planlama süreçlerinin şeffaflığı, turizm etki değerlendirmesi, turizm politikası, turizm eylem planı, eylem planında yer alan paydaşlar, ziyaretçi yönetimi ve finansal strateji değerlendirme ölçümleridir.

İzleme ve raporlama kategorisi; inceleme ve değerlendirme, göstergeler, iletişim, düzeltici önlemler, kayıtlar, yönetim raporlaması ve kamu raporlamasını kapsayan değerlendirme ölçütleridir.

Yasal ve etik uyum kategorisi; yasal uyum, etik kod, uyumsuzluk, yolsuzluk, adil rekabet ile sorumlu kamu alımlarını kapsayan değerlendirme ölçütleridir.

2. Doğa, Manzara ve Hayvanlar
Turizmin doğa üzerindeki etkilerinin izlenmesini, doğal hayatın ve doğal kaynakların korunmasını, egzotik türlerin ve yaban hayatın korunmasını içeren değerlendirme ölçütleridir.

• Doğa ve hayvan deneyimi kategorisi; sorumlu doğa ve yaban hayatı deneyi ile turizmde tutsak hayvanları kapsayan değerlendirme ölçütleridir.
• Yer şekilleri ve manzara kategorisi; tek başına bir değerlendirme ölçütüdür.

3. Çevre ve İklim
Çevre ve iklim kriterleri; arazi kullanımı ve kirlilik, su yönetimi, sürdürülebilir hareketlilik, enerji ve iklim değişikliği ile iklim değişikliğine uyum kategorileri ve atık ve geri dönüşüm adı altında değerlendirilmektedir.

• Arazi kullanımı ve kirlilik; çevresel riskler, hava kirliliği, gürültü, ışık kirliliği ve arazi kullanımı ile planlamasını kapsar.
• Su yönetimi; su kaynağı, su kalitesini izleme ve atık su arıtmayı kapsar.
• Sürdürülebilir hareketlilik; toplu taşıma, seyahat ve iklim ile karbon telafisini kapsar.
• Atık ve geri dönüşüm; atık azaltma, atık ayırma, atık bertarafı ve geri dönüşümünü kapsar.
• Enerji ve iklim değişikliği; azaltılmış enerji tüketimi ve azaltılmış fosil yakıt bağımlılığını kapsar.

4. Kültür ve Gelenek
Kültürel miras ile insanlar ve gelenek kategorileri altında değerlendirilir;

• Kültürel miras; kültürel mirasın ve kültürel eserlerin korunması, turizmin kültür üzerindeki etkilerinin yönetilmesini kapsar.
• İnsanlar ve gelenek; soyut miras ile özgünlüğe saygıyı değerlendirme ölçütleridir.

5. Sosyal Refah
Sosyal refah kriteri insan onuru, toplum katılımı, yerel ekonomi ve sağlık ile güvenlik kategorileri altında değerlendirilir.

• İnsan onuru; mülkiyet hakları; yeniden yerleşim, yerli ve yerel haklar, yerli fikri mülkiyet, insanların korunması, kanunların kamuya açıklanması ve insan haklarının izlenmesini kapsayan değerlendirmedir.
• Toplum katılımı; yerel sakinlerin planlamaya dahil edilmesi, sakinlerin sürdürülebilir turizm hakkında bilgilendirilmesi, paydaşların katkıları, sakinlerin memnuniyeti ve toplumun güçlendirilmesini kapsar.
• Yerel ekonomi; yerel ürün ve hizmetlerin teşvik edilmesi, özel sektör katkısının optimize edilmesi, ekonomik etkilerin izlenmesi ve sosyo-ekonomik kalkınmayı kapsar.
• Sosyal etki; sosyal etkileri optimize etmeyi, gayrimenkul kullanımı ve mevsimselliği kapsayan değerlendirme ölçüleridir.
• Sağlık ve güvenlik; sağlık, sağlık güvenliği, önlemler ve müdahale, sağlık ve güvenlik izleme ile kriz ve acil durum müdahalesini kapsar.

6. İş ve Misafirperverlik
İş ve misafirperverlik kriteri iş katılımı, bilgi ve pazarlama ile ağırlama kategorileriyle değerlendirilir.

• İş katılımı; sürdürülebilirlik standartları, sertifikalı kuruluşların yayınlanması, su tüketimi, katı atık, atık su arıtma, enerji ve sera gazı ilişkisi, eşit ve adil istihdam, tur rehberi uygulama kuralları, ürün geliştirmeyi kapsayan değerlendirme ölçütleridir.
• Bilgi ve pazarlama; topluma saygılı tanıtım, dürüst tanıtım, hassas yerlerde ziyaretçi davranışı, ziyaretçilere sürdürülebilirlik bilgisi, çevirmen bilgisi ve yeşil destinasyon değerlendirmesini kapsar.
• Ağırlama; ziyaretçi izleme, ziyaretçi memnuniyeti, ziyaretçi anketinde sürdürülebilirlik ve erişilebilirliği kapsayan değerlendirme ölçütleridir.

7. Su
Su kategorisi; çamaşırların yeniden kullanımı ve kullanılan çamaşırların azaltılması, su denetimi, su tüketiminin izlenmesi, su sistemi bakımı, su borularının yeterli yalıtımı, verimli su armatürlerinin montajı, akış kısıtlayıcılar, havuz bakımı, bahçeler için yerli bitkilerin seçilmesi, tuvaletlerde kullanılan suyun azaltılması, yağmur suyu ve gri su geri dönüşümü ile yeşil alanların bakımını kapsar.

8. Yönetim ve İzleme
Yönetim ve izleme kategorisi kapsamında; otel satın alma politikaları, yeşil iç kaplamalar, yönetim ve çevre bilinci, otel çevre programı ve enerji yönetimi izleme bulunmaktadır.

• Yeşil iç kaplamalar; Boyalarda, yapıştırıcılarda, halılarda ve tekstillerde kullanılan çözücülerin azaltılması veya bitkilerden ve doğal kaynaklardan elde edilen daha az zararlı maddelerle değiştirilmesi ile ilgili kriterdir.
• Otel satın alma politikası; Satın alınan ürünler için adil ticareti teşvik eden ve güvenilir kuruluşlar tarafından verilen eko etiketli ürünlerin tercih edilmesi ile ilgili kriterdir.
• Yönetim ve çevre bilinci; müşterilerin sürdürülebilirlik ve çevre hakkında bilgilendirilmesi ile ilgili kriterdir.
• Otel çevre programı; Otel yönetiminin çevreyi önceliklendirici ve koruyucu politikalar izlemesi ile ilgili kriterdir.
• Enerji yönetimi izleme; Enerji kullanımı ile ilgili temel bilgileri edinmek için enerji kullanımının izlenmesi ile ilgili kriterdir.

9. Enerji
Enerji kategorisi altında; ışık yayan diyotlar, kat hizmetleri personelinin enerji konusunda eğitilmesi, kompakt floresan lambaların kullanılması, otel odalarına konulan mini barlar bulunmaktadır.

10. Atık
Atık kategorisinde kimyasal atıklar ve tehlikeli atıklar, kağıt/karton atıklarının işlenmesi, atık ayırma ve geri dönüşüm gıda israfının azaltılması ve kullanılmış yağların dönüştürülmesi ile ilgili kriterler yer alır.

11. Temizlik
Verimli ve düşük etkili temizlik kategorisinde; mikrofiber bez ve paspasların kullanılması, eko- etiketli veya daha az zararlı temizlik kimyasallarının kullanılması ölçütlenir.

12. Hava Kirliliği ve Emisyon
Hava kirliliği ve emisyon kategorisinde; klima ve alternatif ulaşım modları bulunmaktadır.

• Klima; ihtiyaç duyulmadığı sürece klima kullanılmaması ve kullanıldığında da sıcaklık ayarının dış sıcaklığın 4 veya 5°C altında sınırlandırılması ile ilgili kriterdir.
• Alternatif ulaşım; araba dışında alternatif ulaşımlar sunulması ile ilgili kriterdir.

13. Yeşil Satın Alma
Yeşil satın alma kategorisi kapsamında; dayanıklı ve geri dönüştürülebilir malzemeler yer alır.

14. Doğal ve Kültürel Miras
Doğal ve kültürel miras kategorisi kapsamında; bahçeler için yerli bitkilerin seçilmesi ve yeşil alanların bakımı bulunmaktadır.

Yeşil Turizm Standartları Neden Önemlidir?

Ayvalık Küçükköy’de “sürdürülebilir yeşil destinasyon modeli” oluşturulması ve turizm işletmelerinde enerji verimliliği, yenilenebilir enerji ve diğer sürdürülebilir turizm uygulamalarının yaygınlaştırılması amacıyla SENTRUM projemizi hayata geçirdik. Birleşmiş Milletler Kalkınma Programı (UNDP), Enerjisa ve Sabancı Üniversitesi olarak güçlerimizi birleştirdik. SENTRUM Projesi kapsamında “Küresel Yeşil Destinasyon Standartları ve Küresel İyi Uygulama Örnekleri” Raporu hazırladık. Yeşil destinasyon ve turizm işletmesi statüsüne sahip olmak için dikkat edilen adımlar ve kriterler alanında saygın ve güvenilir kabul edilen standart sahibi kurum ve kuruluşlar listeledik.

Yeşil destinasyonlar ve yeşil turizm işletmeleri; bıraktıkları en az düzeydeki etki ile sürdürülebilir gelecek için önemlidir. Yeşil turizm için standartlar oluşturmak ve kriterler belirlemek, sürdürülebilir turizmin ölçeklenebilir ve tekrar edilebilir olmasını sağladı. Ülkemizde yeşil turizmin devamlılığını sağlamak için önemli bir adım atmayı başardık. Turizm sektörünün geleceğini güvence altına almak, bizden sonraki nesillere yaşanılabilir bir doğa bırakmak en büyük önceliğimiz olmaya devam ediyor.