Karbon Kredisi Nedir, Nasıl Çalışır?

Karbon kredisi, basitçe, atmosfere salınan bir ton karbondioksit eşdeğerinin (CO₂e) başka bir yerde telafi edilmesi anlamına geliyor. Yani bir şirket, kendi faaliyetleri sonucu bir ton CO₂ salıyorsa, bunu dengelemek için başka bir yerde aynı miktarda emisyon azaltımını “satın alabiliyor”. Bu satın alınan hak, “karbon kredisi” olarak adlandırılıyor.

Uluslararası sistemde karbon kredisi, genellikle sertifikalandırılmış projeler aracılığıyla üretiliyor. Örneğin, bir bölgede rüzgâr santrali kurulduğunda, bu enerji üretiminin fosil yakıtlardan sağlanması durumunda oluşacak emisyonun önüne geçildiği kabul ediliyor . Bu fark, karbon kredisi olarak ölçülüp piyasaya sunulabiliyor.

Karbon kredisi kavramı, bireylerin ya da şirketlerin karbon ayak izlerini azaltmaya yönelik gönüllü adımlarında da karşımıza çıkıyor. “Karbon nötr” etiketiyle satılan birçok ürün ya da hizmetin arkasında, karbon kredisi satın alınması yoluyla emisyonların dengelenmesi yatıyor.

Karbon Yakalama Teknolojileri adlı blog yazımızı okumak için tıklayın.

Karbon kredilerinin alınıp satıldığı piyasalara karbon piyasaları deniyor. Bu piyasalar ikiye ayrılıyor:

    ● Zorunlu karbon piyasaları (compliance markets): Bunlar, devletlerin ve uluslararası anlaşmaların zorunlu tuttuğu sistemler. En bilinen örnek, Avrupa Birliği Emisyon Ticaret Sistemi (EU ETS). Bu sistemde şirketler belirlenen emisyon sınırlarını aşarsa, karbon kredisi satın almak zorunda kalıyor.

    ● Gönüllü karbon piyasaları (voluntary markets): Burada ise şirketler ya da bireyler, yasal zorunluluk olmadan, kendi sürdürülebilirlik hedeflerini desteklemek için karbon kredisi satın alıyor. Örneğin bir teknoloji şirketi, “2030’a kadar karbon nötr olacağız” dediğinde, bu hedefe ulaşmak için gönüllü piyasadan kredi alabiliyor.

Bu piyasalar giderek büyüyor. Özellikle gönüllü piyasalar, markaların tüketicilere sürdürülebilirlik taahhütlerini gösterebilmesi için önemli bir alan haline geldi. Ancak şeffaflık ve güven sorunları, tartışmaların merkezinde yer alıyor.

Sıfır Karbon Ekonomisi: Ülkelerin Yol Haritası adlı blog yazımızı okumak için tıklayın.

Karbon kredileri farklı projelerden üretilebiliyor. Bunların başlıcaları şunlar:

    ● Yenilenebilir enerji projeleri: Rüzgâr, güneş ya da hidroelektrik yatırımları, fosil yakıt kullanımını azaltarak kredi üretiyor.

    ● Ormanlaştırma ve orman koruma: Yeni orman alanları oluşturmak ya da mevcut ormanları korumak, karbonu doğal yollarla tutuyor.

    ● Metan azaltma projeleri: Çöplüklerden çıkan metan gazının yakalanması ya da hayvancılıkta metan salımını azaltan uygulamalar da krediye dönüştürülebiliyor.

    ● Enerji verimliliği: Fabrikalarda daha az enerji tüketen sistemler kurulmasıyla sağlanan tasarruf da krediye dönüşüyor.

    ● Karbon yakalama teknolojileri: Henüz pahalı olsa da, doğrudan havadan karbon çeken teknolojiler, geleceğin en önemli kredi üretim araçları arasında sayılıyor.

Bu projeler uluslararası sertifika sistemleri tarafından denetleniyor. En bilinenleri arasında Verra ve Gold Standard yer alıyor. Sertifikalı bir proje, uluslararası piyasalarda geçerli karbon kredisi üretebiliyor.

Bir şirketin ya da kurumun faaliyetleri sonucunda ortaya çıkan emisyon, belirlenen hedeflerin üzerinde olabilir. Örneğin bir havayolu şirketi, uçuşlardan kaynaklanan karbon salımını sıfıra indiremiyor. Bu noktada devreye karbon kredileri giriyor. Şirket, kendi azaltamadığı emisyonları, karbon kredisi satın alarak dengeliyor.

Diyelim ki bir uçak yolculuğu kişi başı bir ton karbondioksit salıyor. Havayolu, yolcunun satın aldığı biletin üzerine küçük bir ek ücret koyarak, bu miktarı bir karbon kredisiyle telafi edebiliyor. Bu kredi, başka bir yerdeki rüzgâr santrali ya da orman koruma projesinden geliyor. Böylece, şirket kâğıt üzerinde “karbon nötr” hale gelebiliyor.

Bu sistemin mantığı, dünyanın herhangi bir yerinde emisyonun azaltılmasının küresel iklim için aynı etkiyi yaratması. Yani Türkiye’de salınan bir ton karbondioksit, Brezilya’da kurulan bir güneş santraliyle dengelenebilir. Fakat işin teorideki sadeliği, pratikte ciddi tartışmalara yol açıyor.

Karbon Ayak İzi Nedir ve Nasıl Ölçülür? adlı blog yazımızı okumak için tıklayın.

Karbon kredilerinin en önemli avantajı, emisyonların hızlı şekilde telafi edilebilmesi. Bir şirketin teknolojik olarak tüm emisyonlarını sıfırlaması yıllar alabilir. Karbon kredisi sayesinde, bu süreçte bir geçiş aracı kullanılmış olur.

İkinci avantaj, gelişmekte olan ülkelere sağlanan finansman. Özellikle Afrika ve Asya’daki birçok yenilenebilir enerji projesi, karbon kredisi gelirleri sayesinde hayata geçirilebiliyor. Bu da küresel ölçekte daha adil bir dağılım yaratma potansiyeline sahip.

Üçüncü olarak, karbon kredileri şirketlerin sürdürülebilirlik hedeflerine ulaşmasını kolaylaştırıyor. Özellikle yatırımcılar ve tüketiciler, “karbon nötr” taahhütlerini önemsiyor. Bu da şirketlerin piyasalardaki itibarını artırıyor.

Karbon kredileri aynı zamanda yoğun şekilde eleştiriliyor. En büyük eleştiri, şirketlerin gerçek emisyon azaltımı yerine bu sistemi bir “günah çıkarma” yöntemi olarak kullanması. Yani, kirletmeye devam edip yalnızca para ödeyerek sorumluluktan kaçmaları. Bu, “yeşil aklama” olarak adlandırılıyor.

Yeşil Aklama (Greenwashing) Nedir, Nasıl Anlaşılır? adlı blog yazımızı okumak için tıklayın.

Bir diğer sorun, şeffaflık. Her karbon kredisi gerçekten ölçülen bir azaltımı yansıtmayabilir. Bazı projelerin etkisi abartılı ya da doğrulanmamış olabiliyor. Özellikle gönüllü piyasalarda denetim eksiklikleri dikkat çekiyor. Ayrıca, karbon kredisi projelerinin yerel topluluklar üzerinde olumsuz etkileri olabiliyor. Örneğin, ormanlaştırma projeleri için kullanılan arazilerin, o bölgede yaşayan insanların geçim kaynaklarını tehdit etmesi gibi. Bu nedenle karbon kredilerinin etik boyutu da tartışmalı.

Türkiye, Paris Anlaşması’nı 2021’de onayladı ve 2053 yılı için net sıfır emisyon hedefi koydu. Bu hedefe ulaşmak için karbon piyasalarının önemi artıyor. Türkiye’de gönüllü karbon piyasaları şimdiden hareketli. Rüzgâr ve güneş santrali projeleri, uluslararası sertifika sağlayıcıları aracılığıyla karbon kredisi üretiyor. Türkiye’nin henüz AB’deki gibi zorunlu bir karbon piyasası yok. Ancak Avrupa Birliği’nin Sınırda Karbon Düzenleme Mekanizması Türk ihracatçıları doğrudan etkileyecek. AB’ye ihracat yapan şirketler, karbon salımlarını raporlamak ve telafi etmek zorunda kalacak. Bu da Türkiye’de karbon kredisi piyasasına olan ilgiyi hızla artırıyor.

Karbon kredilerinin gelecekte küresel ekonomide daha da büyük bir rol oynaması bekleniyor. Paris Anlaşması’nın 6. maddesi, uluslararası karbon piyasalarının çerçevesini belirliyor. Bu da ülkeler arası kredi ticaretinin artmasına yol açacak.

Dijitalleşme de bu sürece yön veriyor. Blockchain tabanlı karbon kredileri, şeffaflık sorununu çözmek için öne çıkan bir yöntem. Kredilerin izlenebilirliği, sahteciliğin önlenmesi ve piyasalara güvenin artması bu sayede mümkün olabilir.

Ayrıca, doğrudan karbon yakalama teknolojileri geliştikçe, yeni tür krediler piyasaya girecek. Bu da sistemin çeşitlenmesini sağlayacak. Ancak temel mesele değişmiyor: karbon kredileri, emisyonları gerçekten azaltmanın yerini tutamaz, yalnızca tamamlayıcı bir araç olabilir.

Karbon kredisi sistemi, iklim krizine karşı mücadelede önemli ama tartışmalı bir araç. Doğru uygulandığında, hem küresel emisyonların dengelenmesine hem de gelişmekte olan ülkelerdeki yeşil projelerin desteklenmesine katkı sağlayabilir. Ancak yanlış uygulandığında, şirketler için sadece bir “sürdürülebilirlik etiketi” haline gelme riski taşıyor.

Asıl hedef, faaliyetleri ve tüm değer zincirini dönüştürerek verimlilik artışı sağlamak ve fosil yakıtları aşamalı olarak terk ederek emisyonları azaltmaktır.  Karbon kredileri, bu yolculukta geçici ve yardımcı bir çözüm sunuyor. Yani geleceğin dünyasında karbon kredileri önemli olacak, ama onların da ötesinde, üretim ve tüketim alışkanlıklarımızı kökten değiştirmek gerekecek.