Pestisit Nedir?
Bazı kimyasalların, etkilerinin tam olarak anlaşılmadan piyasaya sürülmesi sebebiyle sağlığımıza ve çevreye verdikleri zararlar yıllar sonra ortaya çıkmaya devam ediyor. Bunlardan biri de pestisitler, yani genellikle tarımda kullanılan kimyasallar.
Aşırı yağışlar, sel, kuraklık ve orman yangınların yanı sıra iklim krizinin sebeplerine artan pestisit kullanımı da eklendi. Hava sıcaklıklarındaki tehlikeli artış, yabani otlar ve zararlı haşerelerin çoğalmasını, sağlıyor bu da daha fazla pestisit kullanımına sebep oluyor.
2022 yılında, Türkiye kaynaklı pestisit kalıntı raporlarının sayısının 430'a ulaşmasıyla AB'nin önde gelen ithalatçı ülkesi oldu. Tarım ve Orman Bakanlığı'nın verilerine göre son 10 yılda tarım ilaçlarında yüzde 40'lık bir artış yaşandı ve 2022 yılında bu rakam 55.000 bin tonu aştı.
Amerika Birleşik Devletleri’nde ve Avrupa'da yapılan araştırmalarda, pestisitin çocuklarda ciddi nörolojik riskler oluşturduğu tespit edildi. Bu sebeple 2020 yılında Avrupa Birliği birçok sebze ve meyvede bitki koruma ürünü olarak kullanılan chlorpyrifos adlı ilacın kullanımını yasakladı. Aynı yıl, Türkiye de ana ihracat pazarı olan Avrupa ile aynı kararı aldı ve bu böcek ilacının kullanımını yasakladı.
Tüm bu kararlara, yasalara rağmen gıda ihracatında pestisitin izleri hala bulunmaya devam ediyor. Türkiye’den dünyaya yollanan ürünler rutin olarak geri gönderiliyor. AB'nin Gıda ve Yem için Hızlı Alarm Sistemi (RASFF) yıllık raporu, Türkiye'nin sattığı meyve ve sebzelerde tespit edilen pestisit kalıntılarında başı çektiğini ortaya koydu. Adı geçen rapora göre, Türkiye'den RASFF'a yapılan pestisit kalıntısı ihbarları 430'a ulaştı.
Haşerelerle mücadelede alternatif yöntem ve yaklaşımlar giderek fazlalaşsa da ülkemizde pestisit kullanımını düzenleyen şartnameler ve kurallara uyulmaması kamuoyunun endişelerini arttırmaya devam ediyor.
Pestisitler; zararlı organizmaları engellemek, kontrol altına almak ya da zararlarını azaltmak için kullanılan madde ya da maddelerden oluşan kimyasal karışımlardır. Böcek öldürücüler, yabani ot öldürücüler ve mantar öldürücülerin tümüne pestisit adı verilir. Keza, kemirgen öldürücüler ve antimikrobiyaller de bir tür pestisittir.
Böcek öldürücüler genellikle en akut, hemen kana karışan toksik maddelerdir. Çoğu böcek ilacı, böceğin beynine ve sinir sistemine saldırmak üzere tasarlanmıştır, bu da insanlarda da nörotoksik etkilere sebep olur. Yabani ot öldürücüler ise daha da yaygın olarak kullanılır. Örneğin, RoundUp ve Atrazin dünyada en sık kullanılan iki pestisittir ve insanlarda kronik hastalık riskine sebep olur. Ayrıca, maruz kalınma ölçüsü uyarınca kanser, parkinson hastalığı, kısırlık gibi hastalıklara da yol açabilir.
Dahası, pestisitler çevreye zarar vererek biyolojik çeşitliliği azaltır. Biyolojik çeşitlilik hakkında daha fazla bilgi için bu yazımıza göz atabilirsiniz.
1. İşlevlerine göre:
İnsektisit: Böcek, haşerelere karşı kullanılan ilaçlardır.
Fungusit: Funguslara (mantar) karşı kullanılan ilaçlardır.
Herbisit: Yabancı otlara karşı kullanılan ilaçlardır.
Mollusit: Yumuşakçalara karşı kullanılan ilaçlardır.
Rodentisit: Kemirgenlere karşı kullanılan ilaçlardır.
Nematisit: Nematotlara (toprak veya suda yaşayan mikroskobik parazitik kurtlar) karşı kullanılan ilaçlardır.
Akarisit: Akarlara karşı kullanılan ilaçlardır.
2. Kimyasal yapılarına göre:
Karbamatlar, Organoklorinler (kimyasal savaş için geliştirilmiştir), Triazinler, Piretroidler, Neonikotinoidler.
"Pestisit tuzağı" olarak adlandırılan olgu; çiftçilerin pestisitlere karşı direnç geliştiren böcekleri/ yabani otları kontrol etmek için giderek daha fazla ve giderek daha zehirli kimyasal kullanmak zorunda kalmasıdır.
Oysa ki pestisit ya da tarım ilacı olarak adlandırılan maddeler aslında ilaç değil zehir. Çünkü bir yandan böcekleri ve yabancı otları öldürürken diğer yandan bunları kullanan pek çok çiftçinin ve bu zehirlerin kullanıldığı gıdaları yiyenlerin hasta olmasına neden oluyor. Bu zehirler ürüne zarar veren böcek ve hastalıkların dışında, toprağa ve bitkilere faydalı olan, gözle görünen ve görünmeyen birçok canlıyı da yok ediyor. Pestisitler doğal hayata karışarak toprakta ve suda kimyasal kirliliğe neden oluyor ve bu kirlilik de çeşitli gıda ürünlerine bulaşabiliyor. Örneğin, püskürtülen pestisitlerin %98’den fazlası ve ot öldürücülerin ise %95’i, kullanılan alan dışındaki hava, su ve toprak gibi ortamlara dağılıyor ve hedefte olmayan canlı türlerine bulaşıyor.
Kimyasalların yaygın ve sürekli kullanımına tepki olarak mutasyona uğrayan "süper böcekler" ve "süper yabani otlar" türedikçe üretici çiftçiler, ürün kayıplarını azaltmak için her yıl daha fazla tarım ilacı kullanmaya meylederler.
Ekonomik kaygılar nedeniyle çiftçiler, kanser gibi ciddi ve çok çeşitli hastalıklara sebep vermesine rağmen bu tip zehirli kimyasallara geri dönmek zorunda kalırlar.
Buğday Derneği tarafından hazırlanan Zehirsiz Sofralar Üretici Rehberi’nden pestisit kullanımı, insan sağlığına zararları ve zehirsiz üretim ile ilgili ayrıntılı bilgi edinebilirsiniz.
ABD'li çiftçiler 1940'lı yıllarda mahsullerinin yüzde yedisini zararlı böcekler yüzünden kaybediyordu. 1980'lerde bu kayıp oranı- daha fazla pestisit kullanılmasına rağmen- yüzde 13'e yükselmiştir. 1940-80 arasında, 500 ila 1.000 arasında böcek türü ve yabani ot türü pestisit direnci geliştirmiştir. Bu direnç giderek artmakta, çıkışsız bir döngüye neden olmakta.
Maruziyet ve Etkiler
Pestisit maruziyeti nerede yaşadığınıza ve pestisite ne kadar maruz kaldığınıza bağlıdır.
• Örneğin ABD'deki çiftliklere, ormanlara, çimlere ve golf sahalarına tahminen 450 milyon kilo pestisit uygulanmaktadır.
• ABD'de, piyasada 17.000'den fazla pestisit ürünü bulunmaktadır ve bunların birçoğu, ürünlerin kapsamlı bir inceleme yapılmadan hızlı bir şekilde piyasaya sürülmesine izin veren bir kanun boşluğu bulmuş ürünlerdir.
• Tüketiciler de gıda ve su kalıntıları yoluyla pestisitlere maruz kalmaktadır. Örneğin, herbisit atrazin ABD içme suyunun %94'ünde bulunmaktadır.
Pestisitlerin bu yaygın ve uzun süreli kullanımının, insan sağlığı dışında çevresel kirlenmeye ve bal arılarının azalmasına kadar ciddi ekolojik etkileri de olmaktadır.
Pestisitlerin olumsuz etkilerinden korunmak ve daha sürdürülebilir bir tarım yapmak için çeşitli alternatif yöntemler ve yenilikçi çözümler geliştirilmiştir. Bu çözümler arasında biyolojik mücadele, organik tarım ve entegre zararlı yönetimi öne çıkmaktadır. Biyolojik mücadele, zararlı böceklerin doğal düşmanlarını kullanarak popülasyonlarını kontrol etmeyi hedefler. Örneğin, avcı böcekler veya parazitoitler, zararlı böceklerin sayısını azaltmada etkili olabilir. Organik tarım ise sentetik kimyasalların kullanımını tamamen yasaklar ve doğal gübreler ile biyolojik pestisitler kullanarak sağlıklı ve sürdürülebilir tarım uygulamalarını teşvik eder.
Entegre zararlı yönetimi çeşitli yöntemlerin bir arada kullanıldığı, çevreye en az zarar veren ve ekonomik olarak sürdürülebilir bir yaklaşımdır. Entegre zararlı yönetimi, zararlıların belirli bir ekonomik zarar seviyesini aşmasını önlemeye yönelik olarak kültürel, biyolojik ve kimyasal yöntemlerin entegrasyonunu içerir. Bu yöntemler sayesinde pestisit kullanımının azaltılması ve daha sağlıklı tarım uygulamalarının yaygınlaştırılması hedeflenmektedir.